Ayakkabı İmalatı Yapılan İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Risklerinin Tespiti ve Kimyasal Maruziyetin Belirlenmesi
Bu tez çalışması, Ankara ilinde belirlenen ayakkabı imalatı yapılan işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği risklerini tespit etmek ve çalışanların kullanılan kimyasallara maruziyetini değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Küçük ve orta ölçekli ayakkabı imalathanelerinde gerçekleştirilen bu çalışma ile sektörün durumu hakkında genel bilgi edinilmesi ve bundan sonraki benzer çalışmalara yol gösterici olması amaçlanmıştır.
Ayakkabı imalathanelerinde kullanılan tehlikeli kimyasal maddelerin maruziyet değerlerinin tespit edilmesi için kimyasal ölçümler, belirlenen işyerlerindeki ortak üretim aşamaları seçilerek gerçekleştirilmiştir. Bu aşamalar özellikle yapıştırıcı, boya, cila gibi solvent içerikli kimyasal maddelerin yoğun olarak kullanıldığı saya, montaj ve finisaj bölümleri olarak belirlenmiştir. Riskler ise etmenlerine göre kimyasal, fiziksel, mekanik, ergonomik, yangın ve patlama, elektrik kaynaklı ve işyeri ortamı kaynaklı olmak üzere 7 etmen grubuna sınıflandırılarak incelenmiştir. Kimyasal maddelere maruziyetin araştırılması için yapılan ölçümlerde, ön incelemeler esnasında işyerlerinde kullanılan kimyasalların güvenlik bilgi formları incelenmiştir.
Kimyasalların içeriklerinde çoğunlukla kullanıldığı tespit edilen uçucu organik bileşiklerden benzen, toluen, etilbenzen, ksilen ve n-hekzan ölçümleri kişisel maruziyet dikkate alınarak yapılmıştır. Yine güvenlik bilgi formlarında dikkati çeken metil etil keton, etil asetat ve aseton için ise anlık gaz ölçümleri gerçekleştirilmiştir.
Tüm bu çalışmalar neticesinde yapılan ölçüm ve analiz raporları işletmelere sunulmuş, tespit edilen riskler çözüm önerileriyle birlikte detaylıca aktarılmıştır. Ek-3’te sunulan sektöre özgü kontrol listesi bu çalışmanın çıktısı olarak oluşturulmuş, işyerlerinde risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmesi sürecinde yol göstermek amacıyla hazırlanmıştır.
Çalışma kapsamında yapılan gözlemler ve elde edilen sonuçlar aşağıda sunulmaktadır:
* Ayakkabı imalatı yapılan işletmelerin çok büyük bir kısmını az sayıda çalışandan oluşan küçük ve orta ölçekli işletmeler oluşturmaktadır. Küçük ve orta ölçekli işletmeler; geleneksel üretim yöntemi ile çalışan, üretimlerini makine kullanmadan basit aletlerle gerçekleştiren işletmeleri ve yarı makineleşmiş işletmeleri kapsamaktadır. Dolayısıyla bu işletmelerin teknolojik ve ekonomik yetersizliklerinin iş sağlığı ve güvenliğini olumsuz etkilediği gözlemlenmiş, işyeri ortamlarının fiziki şartlarında ve donanımlarında birçok eksiklikler görülmüştür. Bu eksiklikler başta genel ve lokal havalandırma sistemi olmak üzere, elektrik ve ısıtma tesisatları, aydınlatma, yangın ekipmanları, acil çıkış kapıları, düzensiz işyeri ortamı olarak belirlenmiştir.
* İşletmelerde işverenler ile çalışanların çoğunun iş sağlığı ve güvenliği konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları gözlemlenmiştir. İşverenlerin İSG yükümlülüklerini yerine getirmek ve gerekli önlemleri almak; çalışanların ise özellikle kimyasalların kullanımı ve tehlikeleri konusunda bilinçsiz oldukları ve kurallara uymak konusunda gerekli çabayı sarf etmedikleri sonucuna varılmıştır.
* İşletmelerin tamamında risk değerlendirmesi yapılmış olmasına rağmen, iş hijyeni ölçümlerinin ve çalışanların periyodik sağlık muayenelerinin yapılmadığı sonucuna varılmıştır.
* İşyerleine ait tehlike ve risk değerlendirme raporları incelendiğinde, işletmelerde kimyasal, yangın ve patlama ve elektriksel etmenlerden kaynaklı risklerin çoğunlukta olduğu ve ivedilikle önlem alınması gereken “çok yüksek risk” değeri taşıdığı belirlenmiştir.
* İşyerlerinde kullanılan kimyasallara ait güvenlik bilgi formlarının bulunmadığı ya da eksik bulundurulduğu tespit edilmiştir. Ayrıca kimyasal kaplarının üzerindeki bazı etiketlerde açıklayıcı ve uyarıcı bilgiler bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu durumun işveren ve çalışanlar için kullanılan kimyasallara ilişkin yanıltıcı bir güven duygusu verdiği sonucuna varılmıştır.
* İşyerlerinde saya, montaj ve finisaj bölümlerinde başta yapıştırıcılar olmak üzere yoğun olarak solvent bazlı kimyasallar kullanılmaktadır. Bu bölümlerde yapılan işlerin genellikle ayrı bir bölümde yapılmadığı, doğrudan bu işlerde çalışmayan kişilerin yanında yapıldığı tespit edilmiştir. Söz konusu durumun, diğer çalışanları da kimyasal maruziyet açısından olumsuz etkilediği ölçüm sonuçlarına yansımıştır.
-Nilay GÖKKAYA AKYOL
