İş Makinası Operatör (Kullanma) Talimatı
İş makinesi ve ekipmanlarını (kamyon, jcb, ekskavatör, kato, beko loder, dozer, kazıcı, yükleyici, silindir, sepetli vinçler, örümcek ayaklı vinçler, mobil vinçler, mikser, pompa, ankraj delgi ve gergi makineleri, shotcrete makinesi vb) kullanan operatörlerin, genel iş güvenliği kural ve kaidelerinin yanında uymaları gereken kurallar talimatı.
Bu talimatta yazılı olan konulara çalışan öncelikle kendisi uyacak, aynı zamanda saha içerisinde diğer çalışanların da uymalarını gözetleyecektir. Alınması gereken önlemler alınmadan çalışmaya başlanılmamalıdır. Çalışanlar önlemleri alma konusunda yetersiz kaldığında ehil çalışan ya da firma şantiye şefine bildirip, önlemlerin alınmasını takip edecektir. Çalışmayı yapacak bütün işçiler, sahaya yönelik riskleri de içeren oryantasyon, temel isg, yüksekte çalışma, acil durumlar hakkındaki eğitimlerini almış olarak sahaya girecektir. Çalışma yapacak bütün işçilerin çok tehlikeli işlerde çalışabileceğine dair sağlık raporu bulunmalıdır. Yapılacak bütün çalışmalar ehil bir çalışan gözetiminde yapılacaktır. Ehil çalışanın kim olduğu ve görevinin ne olduğu konusunda, firma tarafından görevlendirme yapılmış olacaktır. Bunun yanında iş makineleri bütün manevralarını, manevra alanını ve etki edebileceği bölgeyi tamamen görebilen bir manevracının yardımı ile yapmalı; manevracı ile uygun haberleşme sistemi tesis edilmeli; manevracıdan işaret almadan manevra yapılmamalıdır. Operatör, ehil çalışan, manevracı ve işaretçi olarak görevlendirilenler bütün çalışmaları iş birliği içinde koordineli olarak ve ayrıca sahadaki başka firma çalışanları ile de koordine içerisinde yürütmelidir. Ehil çalışanlar, manevracılar, işaretçiler, operatörler vb çalışanlar, çalışma sürdüğü müddetçe telefonla konuşmak, yemek, içmek, sigara içmek gibi dikkat dağıtıcı aktivitelerden kaçınmalıdır. Sahada baret, fosforlu yelek ve güvenlikli iş ayakkabısından oluşan KKD’lar sürekli kullanılacaktır. Bunun yanında, toz maskesi, kulak koruyucu, koruyucu iş gözlüğü, iş eldiveni çalışma sırasında sürekli takılmalıdır. (Not: Kabin içinde iken baret çıkarılabilir. Ama kabinden çıkılacağı zaman çıkmadan önce baret takılmalıdır.) İş makinelerinin çalıştığı zamanlarda, operatör dışında diğer çalışanlar, makineden asgari 25 metre uzakta olmalıdır. Her ne suretle olursa olsun, altlı üstlü çalışma yapılmamalıdır. Malzeme düşme riski olan yerlerde çalışma yapılmamalıdır. Araçların çalıştığı kotların hemen altındaki kotlarda çalışma olmamalıdır. Ayrıca kamyonlar yüklendikten sonra kasanın üstü branda ile kapatılmalıdır. Branda otomatik mekanizma ile kapatılamıyorsa, çalışanlar kendilerini tehlikeye atmadan gerekirse emniyet kemeri kullanarak brandayı manuel olarak kapatacaktır. Çalışma alanı gerisinde, düşüldüğü taktirde çalışanların zarar görebileceği bir seviye farkı varsa, ehil çalışanın talimatı ile emniyet kemeri kullanılarak çalışma yapılmalıdır. Bütün iş makine ve ekipmanlarının periyodik kontrolleri tam olmalı; ayrıca her vardiyadan önce operatör tarafından günlük kontrolleri yapılmış olmalıdır. İş makinelerinin kaporta, teker, yürüyüş (cer) dişlisi, palet vb dahil bütün parçaları orijinal – sağlam – deforme olmamış – yıpranmamış – aşınmamış – eskimemiş ve bakımlı olmalıdır. Bütün iş makinesi ve ekipmanlarda, (kova, sepet, kasa, kırıcı, sapan vb) makine/ekipmana yapılacak işe uygun olarak sonradan ilave edilen elemanlar orijinal – sağlam – deforme olmamış – yıpranmamış – aşınmamış – eskimemiş ve bakımlı olmalıdır. Ayrıca kötü hava şartları için uygun ekipman (kış lastiği, zincir vb) bulundurulmalıdır. İş makinelerinde ekipman ve ataşman değişimleri ile denge ağırlıklarının yerleştirilmesi ya da kaldırılması sadece ehil operatörler tarafından yapılmalı; değişimler sadece üretici firmanın hazırlayacağı talimatlara uygun olarak ve bütün bağlantı elemanları tam olarak yapılmalıdır. Kaldırma araçlarında kaldırılacak yükün çeşidi, boyutu, şekli ve diğer fiziksel özelliklerine uygun kaldırma aparatları kullanılarak uygun çalışma yöntemi tercih edilmeli; Kaldırma ekipmanlarında yük kaldırılması ve ekipmanın hareketi esnasında devreye girecek sesli ve ışıklı ikaz sistemleri bulundurulmalıdır. Kaldırma ekipmanlarında, belirtilen alt ve üst güvenlik sınır noktaları veya ekipmanın hareketini sınırlayan alan aşıldığında, kapasitesinin üzerinde kullanım durumlarında devreye girerek elektrik akımını otomatik olarak kesen ve tamburun hareketini frenleyen güvenlik tertibatları bulunması sağlanmalıdır. İş makine ve ekipmanlarını, operatör belgesi olan ve görevlendirilen çalışan dışında başkasının kullanmasına müsaade edilmemelidir. İş makinelerinde varsa operatör yardımcısı dışında başka kimse binmemeli, taşınmamalıdır. İş makine ve ekipmanlarının kullanıcı ve servis bakımları zamanında yapılmalı; arıza ve aksaklıklar sadece yetki dahilinde operatör tarafından müdahale edilmeli, operatörün de yetkisi dışında olan arıza ve aksaklıklar ilgili serviste tamir edilmelidir. İş makine ve ekipmanlarının tamamının (gerekirse üreticiden temin edilecek) Türkçe kullanma kılavuzları olmalı ve operatöre tebliğ edilmiş olmalıdır. İş makine ve ekipmanları kullanma kılavuzlarındaki talimatlara uygun kullanılmalı; amacı dışı işlerde kullanılmamalıdır. İş makine ve ekipmanlarının kullanıldığı yerler (zemin yapısı, su, eğim, arın vs bakımdan) uygun olmalıdır. Kamyon vb iş makinelerini kullanan şoförlerin Karayolları Taşıma Yönetmeliği gereğince zorunlu olan psikoteknik raporu başta olmak üzere diğer belgeleri tam olmalıdır. Devrilme ya da malzeme düşme riski sebebi ile bütün iş makinelerinin yüksek arında (askıda blok) çalışma yapmaları ve ağır ve dengesiz malzeme kaldırması engellenmelidir. Kamyonlar damper kaldırırken zeminin düz olup olmadığına dikkat edilmelidir. Demir getiren kamyonların kasasını yan devirirken kabin ve kasa kısmının aynı doğrultuda bulunmasına dikkat edilmelidir. Varsa denge ağırlıkları sadece üretici firmanın uygun gördüğü limitlerde ve varsa orijinal ağırlıklar kullanılmalıdır. Denge ağırlıkları uygun bir şekilde yerleştirilmeden çalışma başlatılmamalıdır. Kazı ve malzeme taşıma işlerinde kullanılan makine ve araçların kazı çukuruna veya suya düşmemesi için gerekli koruyucu tedbirler alınmalıdır. Bu maksatla, kazı alanı veya şev kenarında yapılan çalışmada güvenli mesafe bırakılmalı; çalışma alanları ve kazı alanları, araç yolları emniyet şeridi, alan perdesi ile sınırlandırılmalı; araç ve yaya yolları ayrılmalı; düşme tehlikesi olan yerlerde korkuluk sistemi yapılmalıdır. Kazıya düşme riski olan bölgelerde gerekirse durdurma blokları kullanılmalıdır. Yağışlı ve kaygan zeminlerde iş makinelerine ağır manevralar yaptırılmamalı; yokuş aşağı-yukarı hareket etmesine müsaade edilmemelidir. Çalışmaya başlamadan önce bütün ayaklar tam açılmalı ve sağlam bir zemine basması sağlanmalıdır. Çalışma yapılacak zemin önceden kontrol edilmeli, gerekli ise zemin iyileştirilmelidir. Ayrıca iş makineleri kurularak çalışmaya başlamadan önce, aracın ya da bomunun çarparak zarar verebileceği ya da zarar görebileceği her hangi bir engel ya da elektrik hattı olup olmadığı kontrol edilmelidir. İş makineleri ile kazı ya da delgi yapılacağı zaman ise, yer altı su – gaz – elektrik hattı olup olmadığı tespit edildikten sonra çalışma başlatılmalıdır. İş makineleri normal güç seviyesinde kullanılmalı; işin yapılması maksadıyla makinenin güç sınırları zorlanmamalı; gerekirse daha yüksek bir güçteki ya da başka bir cinsteki makine/ekipman kullanılmalıdır. İş makinelerinin bulunduğu zemin altında derin kazılar yapılmamalıdır. İş makineleri için toz-gürültü-titreşim vb ortam ölçümleri yapılmış olmalı; çalışan maruziyetlerini en az seviyeye indirmek için ergonomik düzenlemelere gidilmeli; KKD’lar kullanılmalı; çalışma süreleri ayarlanmalıdır. İş makinelerinde gerekirse operatörü koruyacak olan kabin bulunmalı; kabin toz ve gürültüye karşı yeterince izolasyon sağlamalı; temiz ve düzenli olmalı; operatöre yeterince termal konfor sağlamalı; egzoz gazı kabine girmemelidir. Kabine ya da operatör platformuna çıkış için gerekli basamak ve tutamaklar bulunmalı; temiz olmalıdır. İş makinelerinde üretici tarafından konulan bütün göstergeler; farları ve varsa gece çalışmalarında projektörleri; geri vites sesli uyarı sistemi, tepe lambaları sağlam ve çalışıyor olmalıdır. Gece çalışmalarında farlar ve projektörler ile aydınlatılmayan bölgeler seyyar projektörler ile aydınlatılmalıdır. İş makinelerinin sağ ve sol dikiz aynalarında, sileceklerinde, güneş siperliğinde, emniyet kemerinde, yangın söndürme cihazında, ilk yardım çantasında, her açıdan görülebilecek şekilde uyarı ikaz ve işaretlemelerde eksiklikler olmamalıdır. İş makinelerinin dişli-hortum-kaporta vb yerlerinde yağ kaçakları; depo ve etrafında vb yerlerde yakıt lekeleri bulunmamalıdır. İş makinelerin ikmalinin şantiye sahası içerisinde yapılması halinde, sabit tank ve depoların devrilmeye karşı önlemleri alınmış, dışarıdan müdahaleyi engelleyecek şekilde etrafı çevrilmiş olmalı; tank ve depolar statik elektriğe karşı topraklanmış olmalı; ikmal sırasında antistatik ayakkabı-elbise-eldiven kullanan ve ikmal ile görevli çalışan dışında başka kimse bulunmamalı; çevrede B tipi yangınlar için uygun YSC bulundurulmalı; yangın söndürme talimatı depoda uygun ve görülebilecek yerlere asılmalı; ikmal sırasında araç kontağı çalıştırılmamalı; ikmal yeri çevresinde cep telefonu kullanılmamalı ve kıvılcıma sebep olabilecek her hangi bir davranışta bulunulmamalı; depoya girecek yakıtın uygunluk testleri ve stok kontrolleri yapılmalı; gece ikmalleri için yangın ve patlamaya sebebiyet vermeyecek şekilde yeterince aydınlatma sağlanmış olmalıdır. Depoya yanaşacak araçların yolu ve park alanları düzgün ve uygun olmalıdır. Deponun (yılda asgari bir defa periyodik kontrolü yapılmalıdır. Deponun elektrik panosunun olması halinde, kilitli, işaretli, yalıtkan paspası olmalıdır.) Sabit depolarda depo hacminin 1,1 katında taşma havuzları bulunmalıdır. Deponun ikmali sırasında ise, dökülme riskine karşı taşma tavaları kullanılmalıdır. Sabit depoların altlarında beton zemin, üstlerinde ise yan tarafları kapatmayacak şekilde çatı bulunmalıdır. Ayrıca mazot tanklarında gaz sıkışması ihtimaline karşı hava tahliye sistemleri bulunmalıdır. Depoda elektrikli ekipmanlar, pompa, şalter, aydınlatma vs doğru çalışmalı; pompada veya başka her hangi bir yerde sızıntı vs olmamalıdır. Depo temizliği, bakım, onarım çalışmalarını sadece bu konuda ehil çalışanlar gerekli önlemleri aldıktan sonra yapmalı; bu sırada ilgisiz çalışanların bölgede bulunmasına müsaade edilmemelidir. Tank veya deponun büyük boyda olması halinde üzerine çıkmak için uygun merdiveni bulunmalıdır. Çalışma alanında bulunan, çalışma alanına girmek için bekleyen, çalışma alanından çıkan iş makineleri, araç ve yaya trafiğini etkiliyorsa, gerekli uyarı ve ikaz işaretlemeleri yapılmalı; araç ve yaya trafiğini yönlendirecek en az bir işaretçi görevlendirilmelidir. İşaretçiler ile sahadaki ehil çalışan ve iş makinesi manevracıları arasında bir biri ile haberleşmesi için uygun bir sistem kurulmuş olmalıdır. İşaretçiler ve manevracılar aynı zamanda iş makinelerinin (bulunma – çalışma – park - sahaya giriş çıkış vb) yerlerini ve sırasını da ayarlayacak ehliyette olacaklardır. Kazı ve malzeme taşıma işlerinde kullanılan makine ve araçların manevra ve park yerleri ile hareket alanları belirlenmelidir. İş makinelerinin park etmesi halinde, araç sahadaki çalışmaları ya da araç ve yaya trafiğini engellemeyecek şekilde park edilmeli; kova, bıçak vb elemanlar yere bırakılmış olmalı; varsa bom indirilmeli; kontak kapatılmalı ve kontak anahtarı araçta bırakılmamalı; kabin kilitlenmeli; gerekirse etrafına uyarı ikaz şerit ve levhaları yerleştirilmeli ve araç o şekilde terk edilmelidir. İş makinelerinin kullanımı sırasında gerek karayollarında ve gerekse sahada hız sınırlamalarına ve trafik kurallarına uyulmalıdır. Gerekirse araçlarda hız sınırlandırma tertibatları kullanılmalıdır. (Saha içerisinde hız limiti saatte 10 km.dir) İş makinelerinin kullanımı sırasında, sahada etkilenebilecek şekilde (operatörün, manevracının, işaretçinin) kendi firması ya da başka firma çalışanlarının da bulunması halinde, çalışmaya ara verilmeli; ehil çalışan ya da firma şantiye şefi aracılığı ile gerekli koordinasyonlar yapıldıktan sonra çalışmaya devam edilmelidir.
