Tsunami Bilgi Notu
Yaklaşık 8 büyüklüğündeki 1509 İstanbul depremi Bolu’dan Edirne’ye kadar hissedilmiş ve hasara yol açmıştır. Yaklaşık 6 m olduğu düşünülen tsunami dalgaları Yenikapı’da surları aşmıştır. 10 Temmuz 1894 tarihli İstanbul depremi sadece Anadolu’da değil, Bükreş ve Girit’te bile hissedilmiştir. Deniz seviyesi önce alçalmış, daha sonra kuvvetli dalgalar İstanbul kıyılarını vurmuştur.
Tsunami riski yaratan depremlerin özelliği nedir?
Tsunami japonca kökenli bir kelime olup Türkçe’ye liman dalgası olarak çevrilebilir. Tsunami denince başta deprem olmak üzere, yanardağ patlaması, heyelan gibi doğal olaylar sonucu büyük denizlerde meydana gelen dalgaları anlıyoruz. Depremler özelinde ele alacak olursak, depremin deniz tabanında düşey ve yatay yöne yol açtığı yer değiştirmeleri tsunami riski yaratan depremlerin ortak özelliği olarak kabul etmemiz gerekir. Deniz tabanının doğal afetler sonucu ani olarak şekil değiştirmesi ile üzerindeki su kütlesinde dikey hareket oluşur. Bu yer değiştirmeler deniz yüzeyinde de birbirinden uzak ve çok hızlı dalga serileri olarak görülür. Açık denizde dalgalar çok hızlı yayıldığı, birbirinden çok uzak ve yükseklikleri az olduğu için aletsel ölçümler haricinde fark edilemezler. Deniz suyu ne kadar derinse dalgalar da o kadar hızlı hareket ederler. Örneğin Pasifik Okyanusu’nun ortasında ortalama derinlik 4000 metredir ve bu derinlikte tsunamiler 720 km/saat hızla yayılırlar. Bu hız yaklaşık olarak bir jet uçağının hızına karşılık gelir. İki dalga arasındaki mesafe 200 km’yi bulabilir. Dalga yüksekliği ise sadece 10-50 cm civarındadır. Dalgalar kıyıya yaklaştıklarında yavaşlar ancak buna karşılık yükseklikleri metrelerce artabilir. Bu sebeple tsunami dalgaları limanlar, plajlar ve nehir ağızlarında çok daha etkili olurlar. Bu gibi bölgelerde dalgalar yıkıcı güçtedir, hızı yüksektir ve tekrarlı karaktere sahiptir. Kıyıya ilk varan dalga her zaman en yüksek dalga olmayabilir.
“Bir doğal afete hazırlanmak mümkün mü?” Burada verilebilecek tek yanıt: “Evet, mümkündür!” Bu bağlamda ilk yapılması gereken şey, doğal afetler konusunda kamuoyunun bilgilendirilmesi ve farkındalık sağlanmasıdır.
