Türkiye İş Sağlığı ve Güvenliği Profili (ILO Yayını)
Bu profil Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO) tavsiyesi esas alınarak önerilen ana hatlara uygun şekilde hazırlanmıştır. İş sağlığı ve güvenliği alanındaki yasal dayanak ve ilgili kuruluşlar bu belgede sunulmuştur. İlgili kuruluşlardan alınan bilgiler çoğunlukla kurumlara yapılan ziyaretler sonucu, bazı bilgiler de elektronik kaynaklardan elde edilmiştir. Toplanan bilgiler, ILO yetkililerinin talep ettiği şekilde, herhangi bir yoruma veya şahsi görüşe yer vermeksizin, olduğu gibi sunulmuştur.
Türkiye nispeten genç bir nüfusa sahiptir. 2014 itibariyle ülkenin toplam nüfusu 77,695,904’tür. Her dört kişiden biri 15 yaşından küçük olup, 65 yaş üstü insanlar ise nüfusun yalnızca %7,9’unu teşkil etmektedir. Genel olarak, 15 yaş ve üstü nüfusun %12’si ilkokulu bitirmemişken, %10,8’i üniversite mezunudur. Doğuşta beklenen yaşam süresi 76,9 yılken, önde gelen ölüm nedenleri kalp damar hastalıkları (%39,78), malign neoplazmlar (%21,32) ve kronik solunum sistemi hastalıklarıdır (%9,83).
Kişi başına GSYH 20,188$ (SAGP) ve 9,680$’dir (nominal, 2014 sonu). Toplam işgücü 29 milyon olup işsizlik oranı %9,9’dur. İşgücüne dahil her dört kişiden biri sanayi sektöründe, yaklaşık %60’ı da hizmet sektöründe istihdam edilmektedir.
Çalışma konusunda yapılan ilk yasal düzenleme Osmanlı dönemine, ondokuzuncu yüzyılın sonlarına dayanır. İlk İş Kanunu ise 1936 yılında yürürlüğe girmiş; 2012 yılında İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu haline gelmiştir. Yürürlükteki diğer Kanun, 2003 yılında yürürlüğe giren İş Kanunudur. Kanunda yer alan maddelerin ayrıntısı 30’dan fazla Yönetmelik, bazı tebliğ ve genelgeler ile açıklanmıştır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, diğer bakanlıklar ve paydaşlarla işbirliği içinde olmak kaydıyla, bu alandan sorumlu ana kurumdur ve mevzuatın geliştirilmesinden, uygulanmasından ve yürütmesinden sorumludur. Bakanlığın en ilgili iki birimi İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ile İş Teftiş Kuruludur. Genel Müdürlük diğer paydaşlarla iş birliği içinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı geliştirirken, Kurul müfettişleri iş sağlığı ve güvenliği ile çalışma ilişkileri ve idari konulardaki mevzuatın uygulanmasını denetler.
İş sağlığı ve güvenliği uygulamalarında üç taraflı bir işbirliği hayati önem taşır. İlgili kuruluşlarla işbirliği için bir dizi mekanizma mevcuttur; bunlardan en önemlisi İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyidir.
Konseyin 26 üyesinin yarısı devlet kurumlarının, diğer yarısı ise sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinden oluşur; başkanlığını ise bakanlık müsteşarı yürütür. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, çalışan sayısı veya çalışmanın türü ayırd edilmeksizin bütün işyerlerini ve devlet memurları, özel işletme çalışanları ve serbest çalışanlar dâhil bütün çalışanları kapsar. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sağlanması işverenin sorumluluğudur. İşveren, yasal hükümler uyarınca, bu hizmetleri işyeri bünyesinde bir iş sağlığı ve güvenliği birimi kurarak ya da Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri aracılığıyla (OSGB) sunabilir. Temmuz 2015 itibariyle, ülkede hizmet veren toplam OSGB sayısı 1995 idi. Ayrıca, Sağlık Bakanlığı da 64 ilde bulunan 81 Toplum Sağlığı Merkezi aracılığıyla iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri düzenlemekte ve 81 ilin tamamında en az bir merkez kurmayı planlamaktadır.
İşyeri Hekimlerinin, İş Güvenliği Uzmanlarının ve diğer sağlık personelinin eğitimi, öğretimi ve yerleştirilmesi bakanlık yetkisi dâhilinde yapılırken, belgelendirme sınavlarını düzenleme yetkisi ise Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezine (ÖSYM) aktarılmıştır. Temmuz 2015 itibariyle, 27 bini aşkın hekim işyeri hekimliği sertifikası almaya hak kazanmış; çoğu C Sınıfı olmak üzere yaklaşık 90 bin mühendis, İş Güvenliği Uzmanlığı sertifikası almıştır. Belgeli hekimlerin yarısından azı ile her dört İş Güvenliği Uzmanından sadece biri aktif olarak sahada çalışmaktadır.
İş sağlığı ve güvenliği laboratuvar hizmetleri yıllardan beri bir devlet kurumu tarafından (İş Sağlığı ve Güvenliği Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü, İSGÜM) sunulmaktadır. Özel laboratuvarların iş sağlığı ve güvenliği alanında hizmet vermek üzere yetkilendirilmeleri için Enstitünün kendi laboratuvarlarında uyguladığı standartları uygulamaları gereklidir. Temmuz 2015 itibariyle bu alanda on üç laboratuvar yetkilendirilmiştir.
